ماساژ درمانی چیست و چه فواید و عوارضی دارد؟

ماساژ سابقه‌ای هزاران ساله دارد. امروزه نیز بیش از هشتاد سبک ماساژ درمانی در دنیا وجود دارد؛ که با طیف وسیعی از فشارها، حرکات و تکنیک‌ها اجرا می‌شود. به‌طور کلی فرآیند ماساژ شامل فشار دادن، مالش یا دستکاری عضلات و سایر بافت‌های نرم بدن با دست و یا توسط دستگاه ماساژور است. جالب است بدانید که ماساژ درمانی روز به روز در حال محبوب‌تر شدن است. داده‌های آماری نشان می‌دهد در کشوری مثل آمریکا تقریبا 20 درصد از مردم، به‌نوعی از این فعالیت بهره می‌برند. آنها دلایل زیادی برای انجام این کار دارند. امروزه افراد بیشتری مزایای ماساژ درمانی را می‌شناسند؛ و از آن برای درمان مشکلات و دردهای خود استفاده می‌کنند. اگر شما نیز می‌خواهید بدانید که ماساژ درمانی چیست و انواع و مزایا و معایب آن کدام است؛ در این نوشته اطلاعاتی وجود دارد که می‌تواند پاسخ‌گوی اغلب سوالات شما باشد.

ماساژ درمانی چیست؟

ماساژ درمانی به معنای دستکاری بافت‌های نرم بدن از جمله عضلات، بافت همبند، تاندون‌ها، رباط‌ها و مفاصل است. این فعالیت نوعی مراقبت بهداشتی با محوریت بالینی است؛ که به کاهش ناراحتی ناشی از استرس‌های شغلی روزانه، استفاده بیش از حد از عضلات و بسیاری از دردهای مزمن کمک می‌کند.

ماساژ معمولا به دو شکل کلی ارائه می‌شود. در حالت اول شما خدمات ماساژ را از یک ماساژور حرفه‌ای دریافت می‌کنید. در حالت دوم نیز با استفاده انواع دستگاه ماساژور برقی این کار انجام می‌شود. استفاده از هر حالتی مزایا و معایب خاص خود را دارد. خرید ماساژور برقی هزینه‌های کمتری داشته و در وقت شما صرفه‌جویی می‌کند. در حالی که دریافت ماساژ از یک ماساژور واقعی، آرامش‌بخش‌تر و شخصی‌سازی شده‌تر است.

در نهایت جالب است بدانید که در برخی کشورهای پیشرفته، ماساژ درمانی به عنوان یک درمان موثر برای شرایط حاد و مزمن نیز در نظر گرفته می‌شود.

ماساژ درمانی چه فوایدی دارد؟

ماساژ اغلب به عنوان یک عنصر در درمانِ تکمیلی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین این روش در کنار درمان‌های مرسوم برای بسیاری از بیماری‌ها و شرایط پزشکی تجویز می‌شود. به‌طور خلاصه ماساژ درمانی جریان خون و گرمای ماهیچه‌ها را افزایش می‌دهد؛ عملکرد عضلات را بهبود می‌بخشد؛ چسبندگی سلولی را کاهش می‌دهد؛ انعطاف‌پذیری عضلانی را افزایش می‌دهد؛ و خطر آسیب را پایین می‌آورد.

محققان بریتانیایی در مطالعه‌ای نشان داده‌اند که ماساژ درمانی تقریبا 45 درصد از زمان درمان فیزیوتراپی را شکل می‌دهد. همچنین ماساژ درمانی به روش‌های مختلف، برای ورزشکاران در طول مسابقات و در دوره بازتوانی پس از مسابقه استفاده می‌شود. ماساژ درمانی از فشار مکانیکی برای کاهش چسبندگی بافت‌های بدن استفاده می‌کند. این کار انعطاف‌پذیری عضلات و تاندون‌ها را افزایش می‌دهد.

همچنین ماساژ می‌تواند استرس را کاهش، آرامش را افزایش، درد و تنش عضلانی را کاهش، گردش خون را افزایش و انرژی و هوشیاری را بهبود دهد. از سویی تنظیم فشار خون و کاهش ضربان قلب و تقویت عملکرد ایمنی از دیگر فواید ماساژ درمانی است.

اما ماساژ درمانی در عمل تا چه حد برای بدن مفید است؟

در این زمینه باید گفت مکانیسم‌های فیزیولوژیکی مختلفی در ماساژ استفاده می‌شود؛ که این فواید را برای بدن به ارمغان می‌آورند. به‌طور خلاصه اصطکاک کم عمق پوست با افزایش گرمای ناحیه، باعث پرخونی آن ناحیه می‌شود. گرمایش منطقه‌ای جریان خون را افزایش می‌دهد. در واقع ماساژ باعث افزایش گرمای پوست و عضلات می‌شود.

همچنین استرس و نگرانی را می‌توان به کمک آرامش دریافتی از ماساژ کاهش داد. بدن ما دو سیستم عصبی مهم دارد. یکی سیستم عصبی سمپاتیک که مسئول واکنشی به نام جنگ یا گریز، در مواقع خطر و استرس است. دیگری سیستم پاراسمپاتیک که مسئول فعالیت‌های منظم و روزمره و در نتیجه ایجاد آرامش است. به‌طور خلاصه ماساژ می‌تواند با افزایش پاسخ پاراسمپاتیک، اضطراب شما را کاهش دهد. از سویی هورمون استرس (کورتیزول) تا حدودی با ماساژ کاهش می‌یابد. این در حالی است که میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی سروتونین و دوپامین که به تنظیم خلق و خوی کمک می‌کنند؛ با انجام ماساژ افزایش می‌یابد. نکته دیگر اینکه برای افراد مبتلا به بی‌خوابی ناشی از یائسگی یا نارسایی احتقانی قلب، ماساژ درمانی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

ماساژ کاهنده درد است. بسیاری از محققان اثرگذاری ماساژ را برای تسکین درد حاد کمر، گردن، سردرد و زانو بررسی کرده‌اند. نتیجه اینکه چند جلسه ماساژ در هفته، می‌تواند بسیار موثر باشد.

ماساژ ایمنی بدن را تقویت می‌کند. بر اساس مقالات مختلف، ماساژ مکرر می‌تواند به بدن در تولید گلوبول‌های سفید بیشتر و در نتیجه مبارزه بهتر با بیماری‌ها کمک کند. همچنین ماساژ در درمان یبوست موثر است. ماساژ شکم ممکن است به یبوست کمک کند. نتایج نشان داده است که ماساژ شکم باعث کاهش علائم یبوست، کوتاه شدن فواصل زمانی بین اجابت مزاج و بهبود کیفیت زندگی در افراد مبتلا به یبوست می‌شود.

روش‌های ماساژ درمانی

در پاسخ عمیق‌تر به سوال ماساژ درمانی چیست؟ باید به بررسی تکنتیک‌های ماساژ بپردازیم. اگرچه مجموعه تکنیک‌های ماساژ بسیار گسترده است؛ با این وجود می‌توان 5 تکنیک مطرح شده در این بخش از مقاله را، از جمله پرکاربردترین و محبوب‌ترین تکنیک‌ها دانست. طوری که حتی ساختار انواع ماساژور تفنگی و سایر ماساژورهای تخصصی نیز بر پایه توانایی اجرای این تکنیک‌ها طراحی شده است.

• افلوراژ (Effleurage)

افلوراژ یک تکنیک ماساژ درمانی است که به بدن کمک می‌کند تا از شر مواد زائد خلاص شود. این روش مواد زائد را تشویق می‌کند تا از طریق سیستم لنفاوی بدن را ترک کنند. افلوراژ همچنین برای افزایش گردش خون استفاده می‌شود؛ و عضلات را برای تکنیک‌های قوی‌تر ماساژ آماده می‌کند. ماساژ درمان‌گران می‌توانند از تکنیک افلوراژ به عنوان یک روش موثر برای طیف وسیعی از شرایط استفاده کنند. Effleurage یک واژه فرانسوی به معنای تماس سطحی یا مختصر است. در عمل نیز این روش یک تکنیک اصطکاک سبک است؛ که معمولا برای شروع ماساژ درمانی استفاده می‌شود. افلوراژ از حرکات نوازش‌مانند طولانی تشکیل شده است؛ که با استفاده از دست و انگشتان دست انجام می‌شود.

همان‌طور که گفتیم افلوراژ برای افزایش جریان مایعات در سیستم لنفاوی استفاده می‌شود. سیستم لنفاوی بخشی از سیستم گردش خون است؛ که مایعات را به سمت قلب می‌برد. گره‌های لنفاوی به‌طور گسترده در سراسر بدن توزیع شده و توسط عروق لنفاوی به هم متصل می‌شوند. هنگامی که حرکات این تکنیک ماساژ به سمت غدد لنفاوی اعمال می‌شوند؛ گره‌ها به تخلیه مواد زائد از طریق سیستم لنفاوی کمک می‌کنند. در نتیجه افلوراژ سیستم لنفاوی را تحریک می‌کند و عملکرد آن را بهبود می‌بخشد.

• مالش (Friction)

تکنیک مالش به معنای دستکاری‌های موضعی، بر روی بافت‌های نرم بدن، با انگشتان دست (به‌خصوص انگشت شست) است. تکنیک مالش معمولا برای درمان رباط‌ها، تاندون‌ها، فاسیا و عضلات استفاده می‌شود. این تکنیک را می‌توان به صورت عرضی در ساختارهای بافت نرم یا در یک حرکت دایره‌ای اعمال کرد. در این روش می‌توان از فشار عمیق یا سطحی، بسته به نتیجه مورد نظر استفاده کرد.

تکنیک مالش برای افزایش گردش خون موضعی و ریکاوری عضلات بدن استفاده می‌شود. همچنین این روش در اطراف مفاصل، برای کاهش چسبندگی و بهبود حرکات آن استفاده می‌شود. ماساژ درمان‌گران می‌توانند از مالش به عنوان یک تکنیک موثر برای درمان طیف وسیعی از شرایط استفاده کنند. همان کاری که با ماساژورهای تخصصی مثل ماساژور زانو و کمر و… می‌توان انجام داد.

در عمل مالش نوعی تکنیک ماساژ است که نیرو را بر روی ساختارهای بافت نرم اعمال می‌کند. همچنین این روش یک تکنیک موثر برای شکستن چسبندگی‌ها، کمک به شکستن بافت اسکار و تنظیم مجدد الیاف بافت‌ها است. این تکنیک شامل دستکاری‌های خاصی است که فقط با استفاده از انگشتان دست یا شست، در قسمت‌های کوچکی از بدن انجام می‌شوند. تکنیک‌های مالش عمیق با اعمال نیرو به صورت عرضی بر روی بافت‌های خاص درگیر انجام می‌شود. مالش سطحی نیز در جهت صحیح بافت‌ها و با هدف افزایش گردش خون و افزایش کشش انجام می‌گردد.

• پتریساژ (Petrissage)

پتریساژ برگرفته از یک عبارت در پخت سنتی فرانسوی و به معنای واقعی کلمه به معنای «خمیر گرفتن» است. علت این نام‌گذاری نیز روش ماساژ درمان‌گر برای بلند کردن، تا کردن و فشردن بدن بیمار است. در واقع این تکنیک یک لمس ملایم مثل افلوراژ و حتی یک ماساژ بافت عمیق نیست؛ بلکه یک فرآیند آرام و ریتمیک است که بر ناحیه تماس متمرکز است.

به‌طور کلی شش حرکت ضروری در تکنیک پتریساژ انجام می‌شود. منقبض کردن، ورز دادن، قلاب زدن، قیچی کردن، چرخاندن پوست و برداشتن و فشار دادن، این حرکات کلیدی هستند. همه این تکنیک‌ها یا تعدادی از آنها، با درجات مختلف شدت و قدرت، با توجه به راحتی و نیاز دریافت‌کننده ماساژ انجام می‌شود.

توجه کنید که تمام این حرکات بر روی لایه‌های بیرونی بدن انجام می‌شود؛ و پوست و ماهیچه‌ها را از فاسیای زیر آن جدا می‌کند. این حرکات باعث افزایش گردش خون در پوست شده و اتساع عروق را تحریک می‌کند. از سویی این روش مویرگ‌های تحریک شده را در ناحیه ماساژ افزایش داده و باعث ایجاد آرامش و کاهش درد می‌شود. در نهایت اتساع عروقی به‌طور کلی منجر به اکسیژن‌رسانی بهتر خون می‌شود؛ و ترشح غدد لنفاوی را بهبود می‌بخشد. همان کاری که ماساژور چشم با چشم و اطراف آن می‌کند.

در نهایت باید بدانید که پتریسیاژ تکنیکی آهسته و تکراری است؛ و باعث ایجاد آرامش و در نهایت تسکین در ناحیه درمان می‌شود. همچنین استفاده از لوسیون یا روغن ماساژ در تکنیک پتریساژ رایج است. چراکه لغزش را بهبود بخشیده و اصطکاک روی پوست را کاهش می‌دهد.

• تاپوتمان (Tapotement)

این تکنیک که در روش ماساژ سوئدی استفاده می‌شود؛ شامل پنج نوع ماساژ مختلف است. ضربه زدن یکی از این پنج نوع ماساژ است. ضربه زدن شامل ضربه ملایم و ریتمیک با نوک انگشت است. برخلاف سایر انواع ماساژ که برای آرامش عضلانی مفید هستند؛ ضربه زدن ممکن است به منظور تحریک اعصاب و سیستم عصبی سمپاتیک استفاده شود.

چهار نوع دیگر از تاپوتاسیون عبارتند از: حجامت (ماساژ با دست‌هایی به شکل فنجان)، هک (ماساژ با کف دست)، مشت زدن (مشت‌های آرام به بدن دریافت‌کننده ماساژ) و کندن (شامل کشیدن ریتمیک انگشت شست و بقیه انگشتان در سراسر ناحیه تحت درمان).

به طور معمول ماساژ ضربه‌ای برای ماساژ کامل بدن استفاده می‌شود؛ و فواید آن بسیار زیاد است. ماساژ درمان‌گر از ضربه زدن برای شل کردن ماهیچه‌ها استفاده می‌کند؛ تا تنش اضافی را آزاد کرده و احتمال گرفتگی و سفتی عضلات را کاهش دهد. تکنیک ضربه زدن به‌طور خاص برای ورزشکاران حرفه‌ای و آماتور مفید است. در واقع به دلیل تلاش مداوم، ورزشکاران به‌طور مداوم در معرض آسیب‌های احتمالی هستند. ضربه زدن به عنوان یک روش پیشگیری از آسیب عمل می‌کند. یکی دیگر از فواید ضربه زدن، گردش خون سریع است. بهبود گردش خون، اکسیژن و مواد مغذی را به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌کند. بنابراین ضربه زدن برای تقویت گردش خون از طریق ماساژ دقیق هر قسمت از بدن مفید بوده و از مشکلات احتمالی سلامتی مرتبط با آن جلوگیری می‌کند.

• لرزش (Vibrations)

لرزش یک تکنیک ماساژ و شامل استفاده از ارتعاشات برای تحریک جریان خون، از بین بردن درد و کاهش التهاب است. این تکنیک به صورت لرزش‌های خفیف یا لرزش مداوم و سریع تعریف می‌شود. دستگاه‌هایی مانند ماساژور گردن به خوبی این تکنیک را شبیه‌سازی می‌کنند.

از زمان‌های قدیم، مردم متوجه شده بودند که استفاده از ارتعاشات ممکن است آثار شفابخشی داشته باشد. با این حال در قرن نوزدهم بود که این تکنیک خاص طراحی شد. در اواسط قرن نوزدهم، یک پزشک روسی طیف وسیعی از دستگاه‌های ماساژور را توسعه داد؛ که بسیاری از آنها از ارتعاشات استفاده می‌کردند. امروزه با گسترش انواع دستگاه‌های ماساژور، تکنیک ماساژ لرزشی محبوبیت خود را دوباره به دست آورده است.

ماساژ لرزشی را می‌توان روی کل بدن یا قسمت‌های خاصی از بدن اعمال کرد. ارتعاش کل بدن کل بدن شما را در معرض حرکات نوسانی سریع قرار می‌دهد. از سویی ماساژ ارتعاشی موضعی یک ناحیه عضلانی خاص بدن را تحریک کرده و هدف قرار می‌دهد.

عوارض ماساژ درمانی

برای پاسخ به سوال ماساژ درمانی چیست؟ باید به بررسی عوارض آن نیز پرداخت. در واقع علی‌رغم همه مزایا، ماساژ درمانی گاهی ممکن است عوارضی خفیف و موقتی به همراه داشته باشد. در این بخش فهرستی کوتاه از عوارض ماساژ را آورده‌ایم.

درد: فشار ایجاد شده در ماساژهای شدید گاهی اوقات می‌تواند باعث ناراحتی و التهاب شود؛ و در نتیجه درد ایجاد شده و حتی تا دو تا سه روز باقی بماند.

حالت تهوع: ماساژ به خروج سموم از بدن کمک می‌کند؛ که در برخی افراد می‌تواند موقتا باعث حالت تهوع شود.

سردرد: گاهی اوقات هنگامی که عضلات نزدیک جمجمه شما تنش را آزاد می‌کنند؛ باعث ایجاد سردرد می‌شوند.

خواب‌آلودگی: آزاد شدن تنش و بهبود گردش خون می‌تواند باعث احساس خواب‌آلودگی موقت شود.

التهاب: ماساژ بافت عمیق گاهی اوقات باعث التهاب عضلات و بافت‌ها می‌شود؛ که ممکن است منجر به حساسیت و درد شود.

قرمزی: این وضعیت موقتی بوده و در نتیجه فشار و اصطکاک مداوم به پوست ایجاد می‌شود. اگر پوست حساسی دارید؛ قرمزی بیشتری ایجاد می‌شود.

تشدید آسیب موجود: ماساژ نباید روی نواحی دارای زخم باز، ساییدگی یا کبودی انجام شود. این کار می‌تواند شرایط ناحیه آسیب‌دیده را بدتر کند.

موارد مورد نیاز برای انجام ماساژ درمانی

میز ماساژ: اگر قرار است توسط شخص دیگری ماساژ را دریافت کنید؛ نیازمند یک میز ماساژ مناسب هستید. به همین دلیل اغلب کلینیک‌های ماساژ دارای میز مخصوص هستند. ارتفاع این میز باید به اندازه‌ای باشد که ماساژ درمان‌گر به راحتی و در حالت ایستاده کار خود را انجام دهد. 

روغن ماساژ: روغن‌های ماساژ در همه انواع ماساژ کاربرد ندارند؛ اما در برخی تکنیک‌ها موجب بهبود شیوه اجرای تکنیک می‌شوند. از سویی روغن‌های ماساژ دارای اسانس‌های مختلفی هستند که رایحه آرامش بخشی را منتشر می‌کنند. در نهایت برخی روغن‌ها خواص درمانی نیز داشته و به اثرگذاری بیشتر ماساژ کمک می‌کنند.

دستگاه ماساژور: انواع دستگاه‌های ماساژور ابزاری عالی برای انجام ماساژ شخصی در خانه هستند. همچنین این دستگاه‌ها کار را برای ماساژورهای حرفه‌ای نیز ساده‌تر کرده و نتیجه دریافتی از ماساژ را بهبود می‌دهند.

در انتهای این مقاله امیدواریم به پاسخ سوال ماساژ درمانی چیست رسیده باشید؛ و بتوانید از مزایای ماساژ و تکنیک‌های گوناگون آن با توجه به شرایط خود استفاده بهتری ببرید.